Yetişkinlerin Eğitimi “Problem Merkezli” Olmalıdır

Sayın Akın, yetişkinlerin eğitiminde özellikle dikkat edilmesi gereken hususlardan bahseder misiniz?

Öncelikle Avrupa’da son yıllara kadar sivil cemiyetlerin gayretleriyle devam eden yetişkin din eğitimini, IGMG İslami İlimler Kursları ile birlikte sistemli bir hâle getirmeye gayret gösteren herkese sizin aracılığınız ile teşekkür ediyorum.

Çocukların eğitiminden oldukça farklı bir eğitime sahip olan yetişkinlere ve yetişkin eğitim kurumlarına yönelik bütün olarak bir eğitim ve öğretim yöntemi sunmak kolay olmasa da ortak bazı temel ilkelerden özetle bahsedelim.

“Andragoji” kavramı ile ifade edilen bir eğitim sistemine sahip olan yetişkinler kendi kendilerine bağımsız olarak öğrenmeye meyillidirler ve yetişkinler için hayat tecrübeleri çok önemlidir. Dolayısıyla İslami İlimler Kurslarında ihtiyaçların teşhisi, eğitimin planlanması ve verilen eğitimin değerlendirilmesinde mutlaka onların görüşlerine de yer verilmelidir.

Öğrenmeye karşı farklı motivasyonlara sahip olan yetişkinlerin eğitimi “problem merkezli”dir ve bunun sonucu olarak problemlerine makul cevaplar bulma konusuyla ilgilenirler. “Öğrendiğim bu bilgiyi nasıl kullanırım?” sorusu, yetişkin kişi tarafından sorulan temel sorudur. Onlara göre yeni öğrenilecek konu, doğrudan hemen çözümlenmesi gereken ihtiyaca yönelik olmalıdır. Bu nedenle yetişkinlere çok bilgi yüklemek yerine, daha çok onların sorunlarına cevap verebilecek nitelikteki bilgilere ağırlık vermek gerekir.

Zaman verimli kullanılmalı

Yetişkinler çoğu zaman, öğrenime gönüllü olarak katıldıklarından, zamanlarını boşa geçirmek istemezler. Yetişkin için zaman harcamak para harcamak kadar önemli olduğundan İslami İlimler Kurs eğitimcileri, zamanın nasıl kullanılması gerektiği konusunda hassas olmalıdır.  Yetişkinler için fiziki ve psikolojik çevre de son derece önemlidir. İslami İlimler Kursları fiziki olarak ferahlık hissi veren, rahat oturulabilecek, sıcaklık ve soğukluk sistemi uygun bir şekilde ayarlanan, estetik olarak da güzel olan bir ortamda hazırlanırsa daha iyi olur. Ayrıca yetişkinlerin eğitim gördüğü bu kurslar, yetişkinlerce kabul edilme, saygı duyulma ve desteklenme hissi verecek şekilde de olmalıdır.

Kısaca bahsettiğimiz yetişkinlerin bu bedensel, ruhsal, sosyal ve zihinsel gelişim özellikleri, yetişkin eğitiminin başarı derecesinin, onları tanımaya ve onların özelliklerine göre hareket etmeye bağlı olduğunu göstermektedir diyebiliriz. Bu noktada biz eğitimcilere düşen görev, her şeyden önce onların bu özelliklerini bilip, ihtiyaçları doğrultusunda, onlara uygun metotlarla eğitim ve öğretim sunmaktır.

Bu bilgiler ışığında İslami İlimler Kurslarında dersler nasıl işlenmeli?

Öncelikle bir derse başlarken o dersin konusu ile ilgili hedefler belirlenmelidir. Derse başlarken öğrencileri derse hazırlamak maksadıyla belirlenen hedefler kısaca açıklanmalıdır.

Eğer prezantasyon kullanılacak ise hazır hale getirmeli, tahta kullanılacak ise konuyla ilgili şekiller ve şemalar varsa bunlar tahtaya çizilmelidir. Hazırlıklar bittikten sonra konunun işlenişine soru cevap yöntemi ile başlanabilir. Eğer doğru ve etkili sorularla derse başlanabilirse öğrenciler kolayca öğrenmeye hazır hale getirilebilir. Sorulan soruların cevaplarını öğrencilerin bulması için fırsat verilir, cevabı öncelikle onların vermeleri beklenirse öğrenci daha aktif bir şekilde öğrenmeye sevk edilmiş olur. Bunu sağlayabilmek için öğrencileri cevap vermeye teşvik etmeli, her cevabı mutlaka dinlemeli ve cevap arayışına bütün öğrencilerin katılımı sağlanmalıdır.

İlk beş-on dakika kadar bu hazırlayıcı sorular üzerinde düşündürülüp soruların cevapları dinlendikten sonra konu genişletilerek anlatılmaya devam edilmelidir. Yetişkinlere çok bilgi yüklemek yerine, daha çok onların sorunlarına cevap verebilecek nitelikteki bilgilere ağırlık vermek gerektiği için konular fazla detaylandırılmadan, açık ve sade bir şekilde temel İslami kaynaklar çerçevesinde ele alınıp incelenmelidir.

Öğrenciler sorularla derse hazır vaziyete getirildikten sonra, ders; giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmelidir.

Giriş kısmında konunun kavramları, tanımları, ana hatları belirlenmelidir. Gelişme kısmında konuya -eğer ihtiyaç varsa- materyal de kullanılarak, detaylı olarak açıklamaya devam edilir.

Dersin sonuna doğru yaklaşıldığı ve sonuç kısmına gelindiği dakikalarda konu toparlanarak, sondalama usulü ile rastgele birkaç öğrenciye konu ile ilgili bazı sorular yöneltilerek, anlatılanların doğru anlaşılıp anlaşılmadığı test edilebilir. Doğru anlaşılmış ise, yetişkinler takdir edilmekten hoşlandıkları için “aferin!”, “maşallah”,  gibi takdir sözcükleri kullanılarak öğrenciler takdir edilir. Eksik veya yanlış anlaşılmalar olmuşsa da düzeltilerek ders sonlandırılabilir. Bu kısımda eğer gerek duyulursa öğrencilere ders özet maddeler hâlinde de yazdırılabilir. Yine vakit yeterli olursa 5-6 dakika kadar da ders ile ilgili öğrencilerin değerlendirmeleri dinlenebilir. Böylece öğrenciler dinlenerek, dersle ilgili ne istedikleri, ne hissettikleri ve nelere ihtiyaç duydukları öğrenilir ve eğitim kalitesi artırılmış olur.

Bu anlattıklarınız doğrultusunda İslami İlimler Kursu’nda hadis dersinin işlenişini, hadis ilminde sünnet kavramı üzerinden bir model oluşturarak anlatabilir misiniz?

Tabii, önce hedefleri belirleyeceğiz demiştik. Hedefler İslami İlimler Kursu’nun “Ünitelendirilmiş Yıllık Planı”nın açıklamalar kısmında belirlenmiştir. Buna göre bu derste amaç, sünnetin tanımını, günümüz açısından önemini ve bağlayıcılığını kavratmaktır. Bu hedefler dersin konusuna göre gayet başarılı belirlenmiştir.

Akabinde sorular gelmeli. Yetişkinler için, gerçek hayata uygulanabilecek pratik bilgiler son derece önemli olduğu için soruların, problem merkezli ve ihtiyaca yönelik olması önemlidir. Konuya şu örnek sorularla girilebilir veya başka sorular da üretilebilir: “Sünnet denilince genellikle aklınıza neler gelmektedir? Günümüzde unutulan sünnetlerden aklınıza hangileri geliyor?”

Bu kısımda mümkünse konu bazı sorularla da geliştirilebilir. Örneğin; Peki, bu kadar farklı tariflerin içerisinde hangisini alıp hayatımıza uygulayacağız? Bu klasik sünnet tanımlarının ortak eksik yönleri var mı? Önerilen ortak bir sünnet tanımı oluşturabilir miyiz? gibi sorular veya benzer sorular oluşturulabilir. Öncelikle klasik sünnet tanımlarının eksik yönleri üzerinde durulur, daha sonra öğrencilerin hayatlarına uygulayabilecekleri ve kalplerini mutmain edebilecek ortak bir tanım oluşturulmaya çalışılır.Tüm bu işleyişin yanı sıra öğrencilere öğrendiklerini pekiştirmeleri için ev ödevi de verilebilir. Örneğin konu ile ilgili olarak “unutulmaya yüz tutmuş sünnetlerden beş tanesini tespit edip yazın ve bundan sonra hayatınıza uygulamaya gayret edin” şeklinde bir ödev verilebilir. Öğrencilerin emeğinin dikkate alındığını göstermek için ödevler toplanmalı, kontrol edilmeli ve üzerinde tartışılmalıdır.